„Wieś bliżej współpracy” to projekt mający na celu uczynienie ze współpracy jednostek samorządowych, w szczególności na terenach wiejskich z organizacjami pozarządowymi upowszechnionej praktyki, która będzie rozwijać się i zyskiwać na znaczeniu w obszarze działań na rzecz lokalnego rozwoju społeczno-gospodarczego.
Celem projektu jest również wdrożenie dobrych praktyk współpracy, przyczyniających się do poprawy efektywności działań organizacji pozarządowych z urzędnikami administracji lokalnej. W przedkładanym projekcie będą prowadzone działania dotyczące zarówno lepszego merytorycznego przygotowania grupy pracowników samorządów z terenów wiejskich do realizacji zadań na zasadach partnerstwa z III sektorem oraz ukierunkowane na jej integrację, jak i służące tworzeniu sprzyjających warunków dla jej aktywnego zaangażowania w rozwijanie inicjatyw społecznych i włączanie organizacji pozarządowych w proces lokalnego rozwoju społeczno-gospodarczego.
Stowarzyszenie „MOST” od początku swojej działalności, czyli prawie od 12 lat, współpracuje z jednostkami samorządowymi. Współpracujemy w projektach realizowanych przez Stowarzyszenie oraz w ramach bieżącej działalności, poradnictwa i szkoleń dotyczących rozwoju aktywności społecznej i problematyki III sektora. W województwie śląskim dotychczas w samorządach powołano około 15 pełnomocników ds. współpracy z organizacjami pozarządowymi, czyli takie rozwiązanie dotyczy mniej niż 10% jednostek samorządowych (łączna liczba gmin i powiatów w woj. Śląskim wynosi 184). Dodatkowo funkcja ta nie występuje praktycznie w gminach wiejskich a w powiatach ziemskich występuje incydentalnie. W tych jednostkach samorządowych wyznaczonym urzędnikom przydzielany jest dodatkowy zakres obowiązków związanych ze współpracą z organizacjami, lub jak w dużej części gmin wiejskich, nie występuje wyróżnienie takiego zakresu. Z naszych obserwacji wynika, że „administrowanie” współpracą z organizacjami w ramach jednostki samorządowej najczęściej zwiększa liczbę konferencji, seminariów i szkoleń organizowanych przez urzędy dla organizacji i to można uznać za zjawisko pozytywne. Trudno natomiast mówić o budowaniu współpracy, wypracowywaniu dobrego modelu komunikacji czy trybu konsultacji – dominują rozwlekane w czasie procedury dotacyjne, do których praktycznie corocznie, w ramach (lub bez) uchwały o współpracy, wprowadzane są mało istotne zmiany. W szczególności jest to widoczne na terenach wiejskich, na których działa niewielka ilość tradycyjnych organizacji, których wsparcie przez samorząd jest uważane za stałe i zazwyczaj przeznaczane jest na realizacje tych samych zadań a nie na rozbudowę współpracy.
Od 5 lat obowiązuje Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, w której wpisano obowiązek współpracy administracji samorządowej z organizacjami pozarządowymi. Od prawie 4 lat otwierają się szerokie możliwości udziału w różnych programach europejskich, w tym w EFS, w których wskazywane są korzyści, jakie może dawać współdziałanie różnych partnerów, w tym także zalety partnerstwa administracji z III sektorem. Szersza aktywność polskich organizacji pozarządowych na forum międzynarodowym, w szczególności UE, przyczynia się do poznawania różnych, nowych modeli działalności organizacji pozarządowych i stopniowej zmiany poglądów na temat prowadzenia działalności w III sektorze. W marcu 2004 r. na potrzeby działań prowadzonych przez Stowarzyszenie „MOST” w kilku gminach województwa śląskiego, a dotyczących problemów ze stosowaniem się do zapisów Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, przygotowaliśmy opracowanie zatytułowane „Problemy współpracy administracji samorządowej i organizacji pozarządowych”. Wtedy trudno było zakładać, że nasza ówczesna ocena występujących problemów jak i opinie wyrażane przez organizacje oraz pracowników samorządów będą nadal aktualne. Potwierdzają to informacje, jakie uzyskano w ramach projektu „Bliżej współpracy” realizowanego z FIO w 2007r. W realiach współdziałanie administracji z organizacjami przeważnie niewiele wykracza poza deklaracje dobrych intencji, a tworzenie profesjonalnej kadry i zatrudnianie pracowników w sektorze społecznym jest nadal sprawą wywołującą kontrowersje i odsuwaną na margines. W utrzymywaniu tego stanu mają swój udział zarówno urzędy jak i organizacje. Zamiast ustalania obszarów dla bardziej zaawansowanej współpracy, marnuje się czas i energię na wzajemne doszukiwanie się powodów nienawiązywania konkretnego kontaktu dla realizacji wspólnych zadań.
Obowiązujące przepisy obligują do „jakiegoś odniesienia się” do współpracy z organizacjami pozarządowymi, ale to, kto i jak z ramienia administracji samorządowej zajmuje się bezpośrednio organizacjami pozarządowymi, zależy od decyzji władz. Można wyróżnić cztery schematy „administrowania” współpracą z organizacjami pozarządowymi w urzędach:
- przydzielanie dodatkowego zakresu obowiązków wyznaczonym urzędnikom (najczęściej z wydziałów promocji lub spraw obywatelskich, ale nie jest to regułą i wydziały mogą być różnie),
- prowadzenie spraw dotyczących organizacji przez odpowiednie „tematycznie” wydziały,
- powołanie pełnomocnika ds. współpracy z organizacjami pozarządowymi (najczęściej występujące w miastach grodzkich),
- system mieszany – w rożnych obszarach, współpraca jest organizowana różnie, przykładowo pełnomocnik zajmuje się współpracą z organizacjami np. organizując fora, seminaria, szkolenia a poszczególne wydziały prowadzą procedury konkursowe na dofinansowanie realizacji zadań,
Każdy z tych modeli może być poprawny, ponieważ różne są potrzeby i możliwości. Problem polega na tym, że system współpracy powinien odpowiadać uczestniczącym w nim partnerom, a takich istotnych spraw jak organizacja współpracy, urzędy praktycznie nie konsultują z organizacjami.
Specyfika organizacji pozarządowych znajdujących się na obszarach wiejskich, również ma na współpracę ogromny wpływ. Najczęściej są to Koła Gospodyń Wiejskich, kluby sportowe, Ochotnicza Straż Pożarna oraz stowarzyszenia hodowców, które pomimo występowania wśród nich dużego potencjału społecznego nie są często uważane przez urząd za przydatnego partnera w rozwiązywaniu problemów lokalnych. Dodatkowo organizacje te aby przystosować się do zmieniających się warunków potrzebują wsparcia instytucjonalnego w swoim najbliższym otoczeniu jakie stanowić powinien dla nich samorząd lokalny. Urzędnik odpowiedzialny za kontakty z przedstawicielami organizacji pozarządowych na terenach wiejskich powinien zdobyć określone umiejętności umożliwiające mu aktywne działania na rzecz rozwoju współpracy sektorowej i międzysektorowej, w tym motywowanie i zachęcanie lokalnej społeczności do aktywności w ramach III sektora.
Jeszcze ważniejszym problemem jest poziom przygotowania wyznaczonych pracowników samorządów do współpracy z organizacjami. Sprawami współpracy z organizacjami pozarządowymi zajmują się często osoby przypadkowe, dla których współpraca z organizacjami jest często dodatkowym obowiązkiem obok promocji lub pozyskiwania środków. Praktycznie regułą jest, że wyznaczeni pracownicy i powołani pełnomocnicy, rozpoczynają swoją działalność, mając niewielką wiedzę o zasadach działania organizacji obywatelskich. Zmiany kadrowe w urzędach, następujące w wyniku wyborów, skutkują zmianami w przypadku stanowisk uważanych za mało odpowiedzialne i nie wymagające przygotowania merytorycznego, które w związku z tym są traktowane jako synekury. Z naszych doświadczeń wynika, że osoby wyznaczane do prowadzenia współpracy z organizacjami nie powinny liczyć na stałe zajęcie. Zbyt często się zdarza, że zanim uzyskają odpowiednią wiedzę aby współpracować z organizacjami, to ich miejsce zajmuje następny, „początkujący w temacie” pracownik. Także sami pracownicy często nie ukrywają, że ich celem jest uzyskanie w urzędzie innego, ocenianego jako lepsze stanowiska. Zbyt częste jest także przyjmowanie wobec organizacji postawy decydenta i ignorowanie kompetencji ludzi działających w organizacjach.
Dobrze przygotowani, zainteresowani swoją pracą i widzący w niej perspektywę zawodową urzędnicy odpowiedzialni za kontakty z organizacjami pozarządowymi są potrzebni dla rozwoju lokalnego partnerstwa i sektora pozarządowego. Korzystanie z pomocy organizacji infrastrukturalnych III sektora i okazjonalne szkolenia, nie zastąpią programu jednoznacznie adresowanego do tej grupy. Wynika tak z rezultatów projektu „Bliżej współpracy” realizowanego przez Stowarzyszenie w 2007r, zaadresowanego bezpośrednio do urzędników. Niezbędne jest również zainicjowanie wzajemnych kontaktów urzędników poświęconych integrowaniu ich z organizacjami czy przygotowujących do korzystania z potencjału III sektora. W lepszej sytuacji są zarówno pełnomocnicy ds. osób niepełnosprawnych jak i rozwiązywania problemów alkoholowych, którzy uczestniczą w odpowiednich programach i kontaktują się ze sobą. Projekt „Bliżej współpracy” przyniósł zakładane rezultaty zarówno odnośnie wzrostu kompetencji wśród uczestników jak i w aktywizowaniu lokalnych NGO. Obecnie chcemy swoje działania skierować na obszary wiejskie i wiejsko-miejskie, gdzie istnieje większa potrzeba inicjowania działań z organizacjami.
Projekt przyczynia się do realizacji celu FIO poprzez zwiększenie współpracy pomiędzy organizacjami a samorządem w realizacji zadań publicznych poprzez działania nakierowane na wyrównywanie szans organizacji z terenów wiejskich.
Grupą docelową są urzędnicy samorządowi- pracownicy pełniący obowiązki kontaktów z NGO. Grupa będzie liczyła do 15 uczestników (z 11 gmin), z czego 7 osób już współpracowało ze Stowarzyszeniem „MOST”. Zasięg terytorialny projektu to subregion centralny, zachodni i północny województwa śląskiego (byłe województwo katowickie, częstochowskie).
Dla realizacji zadania kluczowe jest włączenie do zespołu realizacyjnego grupy przedstawicieli organizacji pozarządowych. Celem jest przekonanie uczestników grupy docelowej do kompetencji ludzi działających w III sektorze, wprowadzenie do scenariusza zajęć warsztatowych elementów zbliżonych do realnych kontaktów urzędników samorządowych z przedstawicielami III sektora, propagowanie integracji oraz zobiektywizowanie monitoringu działań i oceny rezultatów. Pięć osób wstępnie zadeklarowało swój udział w projekcie. Do udziału w projekcie zaprosimy kolejne 6 – 10 osób, wybranych z pośród współpracujących ze Stowarzyszeniem uczestników projektów: „Bez okólnika”, „Pracujmy razem”, RO EFS, Partnerstwo na Rzecz Profesjonalizacji Trzeciego Sektora w ramach IW EQUAL, „Bliżej współpracy”.
